سازشناسی ایرانی
سه تار
معرفی
سه تار از سازهای زهی مضرابی است که در ساخت آن از چوب، فلز، زه یا نخ نایلون استفاده می‌شود.
سه تار را از خانوادۀ تنبور دانسته‌ا ند و امروزه، در مقایسه، به تار نزدیک‌تر است و معمولا نوازندگان تار با نواختن سه تار نیز آشنا هستند.
نحوه نواختن
این ساز را در حالت نشسته به صورت افقی روی ران پا قرار می‌دهند به نحویکه دستۀ آن در طرف چپ و کاسه در طرف راست نوازنده قرار می‌گیرد.
نوازنده سرانگشت‌های دست چپ را در طول دسته روی دستان‌ها حرکت می‌دهد و با ناخن انگشت سبابه دست راست به سیم‌ها زخمه می‌زند.
سه تار را به علت سبکی وزن، ایستاده هم می‌توان نواخت.
سه تار را با ناخن انگشت سبابه دست راست می‌نوازند.
گاهی از ناخن مصنوعی و یا حلقه‌ای که زایده‌ای از جنس شاخ یا نایلون درون آن قرار دارد و در انگشت سبابه قرار می‌گیرد نیز استفاده می‌شود.
ساختار اجزای سه تار
کاسه
کاسه سه تار، گلابی‌شکل و از جنس چوب است و روی دهانۀ آن صفحۀ چوبی قرار دارد.
کاسه را گاه یک تکه و گاهی از ترک‌های به هم متصل شده می‌سازند.
صفحۀ رویی سه تار از جنس چوب است و معمولا سوراخ‌های کوچکی روی آن ایجاد می‌کنند که خروج صدا را از کاسه طنینی ممکن می‌سازند.
خرک
خرک سه تار نیز از جنس چوب و به طول تقریبی 4 سانتی‌متر و ارتفاع تقریبی 7 میلیمتر است و سطح زیرین مسطح آن بر روی صفحه قرار می‌گیرد.
روی خرک شیارهای کم‌عمقی ایجاد می‌کنند که سیم‌ها از روی آنها عبور می‌کنند و از هم جدا نگه داشته می‌شوند.
دسته
دسته سه تار در مقایسه با کاسه آن باریک‌تر است و به صورت لوله‌ای توپر به قطر تقریبی 2.5 و طول 45 تا 50 سانتی‌متر از چوب ساخته می‌شود.
دسته سه تار از یک طرف به کاسه و از طرف دیگر به سرپنجه متصل است.
سرپنجه
سرپنجه در ابتدای طول دسته و از جنس چوب است که چهار عدد گوشی، دو به دو در طرفین آن قرار گرفته‌اند.
گوشی
گوشی‌ها از جنس چوب به صورت میخ سرپهن ساخته می‌شوند.
انتهای گوشی که باریک‌تر است در قسمت توپر چوب سرپنجه فرو می‌رود و قسمت پهن گوشی که هنگام کوک کردن ساز در دست چپ نوازنده به چپ و راست گردانده می‌شود، بیرون از سرپنجه است و سیم‌ها به دور انتهای باریک آن پیچیده می‌شوند.
شیطانک
شیطانک قطعه چوب باریک و کم‌ارتفاعی است به عرض دسته و ارتفاع 4 میلیمتر با شیارهای کم‌عمق که بین دسته و سرپنجه قرار دارد و سیم‌ها هریک از درون یکی از این شیارها می‌گذرند و به طرف گوشی می‌روند.
دستان
سه تار 28 دستان دارد که در گروه‌های چهارتایی و سه‌تایی بسته می‌شوند. جنس دستان‌ها از زه یا نخ نایلون است.
سیم فلزی
سه تار دارای 4 سیم فلزی با ضخامت‌های مختلف است. وسعت صدای سه تار نزدیک به سه اکتاو است.
نت‌نویسی
نت‌نویسی سه تار با کلید سل خط دوم حامل است.
از سه تار در تک‌نوازی و گروه‌نوازی استفاده می‌شود و از امکانات اجرایی تار برخوردار است.
برگرفته از کتاب سازشناسی ایرانی