لوریس چکناواریان
لوریس هایکازی چکناواریان (ارمنی: Լորիս Հայկազի Ճգնավորյան; انگلیسی: Loris Tjeknavorian زاده ۲۱ مهر ۱۳۱۶ در بروجرد) آهنگساز، رهبر ارکستر و نقاش ایرانی ارمنی‌تبار است. او یکی از چهره‌های شناخته‌شده فرهنگی ایران و ارمنستان است.
چکناواریان به عنوان آهنگساز تا به حال بیش از ۷۵ اثر شامل ۶ اپرا، ۵ سمفونی، ۱ اوراتوریو، ۱ رکوئیم کارهای در زمینه موسیقی کر، موسیقی مجلسی، موسیقی باله، پیانو و خوانندگی، و همچنین کنسرتوهایی برای پیانو، ویولن، گیتار، سلو و پیپا، در کنار موسیقی‌های متن فیلم ساخته‌است.
او بیش از ۱۰۰ اثر با لیبل‌هایی مانند آرسی‌ای، فیلیپس، امی و ای‌اس‌وی منتشر کرده‌است.
ابتدای زندگی
لوریس چکناواریان در ۲۱ مهر ۱۳۱۶ (۱۳ اکتبر ۱۹۳۷) در شهر بروجرد از پدر و مادری ارمنی‌تبار به دنیا آمد.
پدرش اهل ارمنستان شرقی بود و مادرش اهل ارمنستان غربی که در نسل‌کشی ارمنیان در سال ۱۹۱۵ به ایران فرار کرده بود. خودش در این باره می‌گوید که:
مادر من در ماجرای نسل‌کشی ارمنی‌ها در یک گاری مخفی و به ایران آورده شده بود. در چنین شرایطی پدربزرگم به ایران می‌آید و پزشک آیت‌الله بروجردی می‌شود. به رغم تفاوت دین، این احساس امنیت را داشته‌اند. پدرم هم در شرایطی که عموهایش را در زندان‌های شوروی کشته بودند فرار می‌کند و به ایران می‌آید. به بروجرد می‌رود و عاشق مادرم می‌شود.
تحصیلات
وی ابتدا وارد دبیرستان فیروز بهرام شد.
تحصیلات موسیقی خود را از سال ۱۳۳۲ در هنرستان عالی موسیقی تهران آغاز کرد و از آنجا فارغ‌التحصیل شد.
پدر لوریس که از فرهیختگان ارمنی بود و صاحب تألیفاتی است، او را برای ادامه تحصیل به وین فرستاد.
لوریس قبل از عزیمت، در تهران، در تالار کلوپ ارمنیان، ارکستر سمفونی تهران را رهبری کرد و قطعاتی از آهنگسازان مشهور جهان را به همراه گروه نواخت.
وی شاید یگانه ایرانی‌ای باشد که در هفده سالگی ارکستر سمفونیک را رهبری کرده‌است.
سپس به اتریش رفت و در «آکادمی موسیقی موتسارتئوم» زالتسبورگ به تحصیل پرداخت و سپس به ایران مراجعت کرد.
وی همچنین فارغ‌التحصیل دانشگاه میشیگان در رشته رهبری ارکستر است.
فعالیت‌های موسیقایی
وی سال‌های متمادی در وین، نیویورک، و لندن زیسته‌است و در فاصله مسافرت‌هایش به ایران برای فیلم‌هایی موسیقی متن ساخته‌است.
از جمله آثار وی ۵ سمفونی، اپراهای رستم و سهراب و پردیس و پریسا است.
آفرینش نخستین اپرا برای کودکان نیز با عنوان «پردیس و پریسا» به نام لوریس چکناواریان ثبت شده‌است.
او نخستین آهنگسازی است که روی رستم و سهراب کار کرده و اپرای خود را در صحنه‌های جهانی نیز به اجرا درآورده است.
لوریس چکناواریان در عرصه باله نیز کار کرده‌است.
افسانه «سیمرغ» از عطار نیشابوری را صحنه‌ای کرده‌است.
نخستین اجرای «سیمرغ» در سال ۱۳۵۴ در تالار رودکی بود.
دیگر آثار برجسته لوریس چکناواریان عبارتند از سمفونی شماره یک برای ترومپت و سازهای کوبه‌ای، سمفونی کردو، اوراتوریو (Oratorio) زندگی مسیح، دو کنسرتو برای ویلون و پیانو، سوییت دریاچه وان و بالاخره اوراتوریو آخر زمان.
سوئیت سمفونیک از باله اتللو به وسیله ارکستر سمفونیک لندن به رهبری چکناواریان اجرا شده‌است.
موسیقی متن
لوریس چکناواریان در سال ۱۳۴۲ (۱۹۶۳) با ساختن موسیقی متن فیلم جلد مار ساخته هژیر داریوش آهنگسازی برای فیلم را آغاز کرد.
به عنوان یکی از موسیقیدانان صاحب سبک برای مستندهای بسیاری موسیقی ساخته و با کارگردان‌های متفاوتی همکاری داشته‌است.
موسیقی متن ۴۰ فیلم مستند و سینمایی از جمله جدال در مهتاب (۱۳۴۸) به کارگردانی انزو دل وینچنسو (Enzo Del Vincenzo)، بی‌تا (۱۳۵۱) به کارگردانی هژیر داریوش، تجاوز به کارگردانی حمید مصداقی و تنگسیر به کارگردانی امیر نادری را تهیه کرده‌است.
وی برای ۱۷ فیلم مستند موسیقی متن فیلم تهیه کرده‌است.
وی برای تهیه موسیقی متن فیلم بی تا از سازهای ایرانی استفاده کرد و دو تن از استادان طراز اول موسیقی ملی، فرامرز پایور، سنتور و حسن ناهید، نی نواختند.
از آثار مستندی که برایشان موسیقی تصنیف کرده‌است می‌توان به حاج مصورالملکی (۱۳۵۰) ساخته خسرو سینایی، عالی‌قاپو و چهل‌ستون (۱۳۵۲) هر دو ساخته منوچهر طیاب اشاره کرد.
در آثار چکناواریان تأثیر موسیقی ملی ایران به خوبی مشهود است.
رهبری ارکستر
چکناوریان در سال ۱۳۵۱ به رهبری ارکستر اپرای تهران منصوب گردید. چکناوریان پس از انقلاب در ارمنستان اقامت گزید و در ایروان به فعالیت‌های هنری خود ادامه‌داد.
چکناوریان، بین سال‌های ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۸ و ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۰، رهبری ارکستر فیلارمونیک ارمنستان را برعهده داشت و بیشتر در ارمنستان به سر می‌برد.
به مدت ۳ سال (۹۳–۱۹۹۱) نیز برای اجراهای خیریه با این ارکستر در وین بود.
چکناواریان بسیاری از ارکسترهای مهم جهان از جمله ارکستر فیلارمونیک ارمنستان، «فیلارمونیک سلطنتی انگلستان»، «فیلارمونیک سلطنتی لیورپول»، «ارکستر مجلسی انگلیس»، «ارکستر سمفونیک لندن» را رهبری کرده‌است.
وی در حال حاضر رهبری ارکستر مجلسی رودکی و ریاست خانه اپرا را بر عهده دارد.
اواسط دهه ۱۳۷۰ او به ایران سفر نمود و به عنوان رهبر مهمان اجراهای فراوانی را با ارکستر سمفونیک تهران داشت و دوره رهبری او بر این ارکستر از جمله دوره‌های پرفروغ ارکستر سمفونیک تهران به‌شمار می‌رفت.
چکناوریان با برخی از خوانندگان هم اجراهایی را رهبری کرد که از جمله آن‌ها می‌توان به اجرایی با شهرام ناظری از مجموعه آثار این خواننده در سالن میلاد نمایشگاه بین‌المللی و اجرایی با عبدالحسین مختاباد در تالار وحدت و فرهنگسرای بهمن اشاره کرد.
او مدتی هم رهبری ارکستر مجلسی رودکی را عهده‌دار شد.
وی در سال ۱۳۸۴ یک کنسرت با همکاری شهرام ناظری و با اجرای ارکستر بزرگ کومیتاس ارمنستان اجرا کرد که در سال ۱۳۹۰ توسط انتشارات آوای باربد با نام کنسرت شهرام ناظری و لوریس چکناوریان منتشر شد.
آخرین آثار اجرا شده او در ایران «خسرو و شیرین» و «رستم و سهراب» است.
روزهای چهاردهم و پانزدهم ژانویه ۲۰۰۴، دو کنسرت برای جمع‌آوری کمک به آسیب‌دیدگان زلزله بم، در پاریس اجرا شد.
کنسرت‌ها یکی در کلیسای «سنت سولپیس» و دیگری در تالار کنسرواتوار شهرک ایسی-له-مولینو در حومه پاریس برگزار شد و قطعاتی به رهبری لوریس چکناواریان توسط ارکستر مجلسی رودکی با بیست و شش نوازنده که از ارمنستان او را همراهی می‌کردند، اجرا گردید.
برنامه کلیسای سنت سولپیس داستان لیلی و مجنون نظامی بود و چکناواریان با استفاده از آثار موسیقیدانان کلاسیک و همین‌طور قطعاتی از ساخته‌های خودش و حسین دهلوی، آن را تنظیم کرده بود.
در برنامه دوم در شهرک ایسی-له-مولینو ارکستر قطعاتی از آهنگسازان ارمنی از جمله آرام خاچاتوریان، ادوارد میرزویان، ملیک موویساکالیان و آهنگسازان ایرانی همچون حشمت سنجری، حسین دهلوی و خود لوریس چکناواریان را اجرا کرد.
چکناواریان اولین اجرای ارکستر سمفونیک تهران را در سال ۱۳۹۵ را رهبری کرد.
این برنامه در حمایت از فعالیت‌های انسان دوستانه موسسات خیریه، نیمه اردیبهشت ماه ۱۳۹۵ در تالار وحدت روی صحنه رفت.
سایر فعالیت ها
نمایشگاه نقاشی
نمایشگاه نقاشی‌های لوریس چکناواریان با عنوان «موسیقی روی بوم» روز ۳۰ فروردین ۱۳۹۵ با حضور جمعی از مسئولان، چهره‌های هنری و علاقه‌مندان این هنرمند، در نگارخانه استاد ممیز خانه هنرمندان ایران گشایش یافت.
او در این نمایشگاه تابلوهایش با تکنیک آکریلیک را در معرض بازدید عموم قرار داد.
نویسندگی
چکناواریان کتاب طنزی با عنوان «خرستان» را در ۱۶۸ صفحه را که شامل مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه طنز است توسط نشر صدای معاصر رونمایی و منتشر کرد. وی که فردی شوخ‌طبع است، در این کتاب داستان کشوری از مجموعه خران را نوشته‌است.
معرفی و جشن امضای این کتاب، ۲۱ اسفند ۱۳۹۵، با حضور «اکبر عالمی» و «یارتا یاران» و «محمود دولت‌آبادی» در «کافه کتاب» شهر کتاب مرکزی برگزار شد.
جوایز، نشان‌ها، قدردانی ها و تجلیل‌ها
در زیر فهرست جوایز، نشان‌ها و تجلیل‌های لوریس چکناواریان آورده شده‌است:
نشان درجه یک هنر از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (۱۳۸۱ (۲۰۰۲)).
دریافت جوایز چنگ طلایی برای دستاورد عالی هنری از ۱۵ و ۱۶امین جشنواره موسیقی فجر در تهران
استاد افتخاری کنسرواتوار کومیتاس، ایروان
دریافت نشان فرهنگی «مسروپ ماشتوتس مقدس» از عالیجناب وازگن یکم کاتولیس اعظم تمامی ارامنه جهان
دریافت نشان دولتی برای خدمات به زمین لرزه از آقای ووسکانیان نخست‌وزیر ارمنستان شوروی
اعطای مدال موسس خورناتسی توسط دولت جمهوری ارمنستان به خاطر خدمات فرهنگی به ارمنستان
اعطا صلیب طلایی کلیسای رومانی
دریافت نشان طلایی از دانشگاه ارمنستان
نشان همایون (۱۹۷۱ ایران) از ملکه فرح پهلو
جشن تولد ۷۸ سالگی لوریس چکناواریان شامگاه یک شنبه در یازدهمین ویژه برنامه «تولد ماه» سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در موزه هنرهای دینی امام علی برگزار شد.
در چهارمین جشن سالانه موسیقی ما که در تاریخ ۲۵ آذر ۱۳۹۶ در تالار وحدت تهران برگزار شد، از لوریس چکناواریان به پاس یک عمر فعالیت هنری تقدیر به عمل آمد.
دریافت «جایزه سرو ایرانی» در سومین دوره آئین جایزه سرو ایرانی در خانه اندیشمندان علوم انسانی ۱۳۹۷
چکناواریان در آستانه هشتاد سالگی، تمامی آثارش را در حوزه موسیقی به موزه موسیقی اهدا کرد به همین منظور مراسمی در روز نهم آبان ۱۳۹۶ در موزه موسیقی با حضور چهره‌های شناخته شده موسیقی برگزار شد.
نظرات بزرگان موسیقی درباره وی
بزرگان موسیقی در مورد چکناواریان می‌نویسند:
” او استعدادی بزرگ است که سنن موسیقی ارامنه را ادامه داده‌است… یک موسیقی دان و رهبر برجسته “— آرام خاچاتوریان
«هدیه وی که همان قطعات هنری اوست، جالب توجه است.»— کارل ارف
«یک آهنگساز خوب، رهبر با تجربه و موسیقی دانی واقعی.»— لوکاس فاس
آثار
برای بیش از ۴۵ فیلم موسیقی متن ساخته‌است. برای ۵ فیلم سینمایی موسیقی متن فیلم تهیه نموده‌است و کلیه منتقدین فیلم و سینمای ایران آثار او را ستوده‌اند.
اپراها
اپرای پردیس و پریسا (۱۹۷۲)
اپرای رستم و سهراب (۶۴–۱۹۶۲)
این اثر طی ۲۵ سال در هشت ورژن نوشته شده‌است و در برای نخستین بار در بهمن ۱۳۷۸ در پانزدهمین دوره جشنواره موسیقی فجر اجرا شده‌است.
اپرای شمس و مولانا
باله
سیمرغ (۱۹۷۵)
فانتاستیک (۱۹۶۱–۱۹۵۸)
آهنگ نور و صدا (برای جشن‌های تخت جمشید)
توکاتا و فوگ برای ارکستر زهی
کنسرتوپیانو
سمفونی پرسپولیس (۱۳۸۴)
سمفونی برای بالهٔ اتللو (۱۹۸۴)
کوروش کبیر
فیلم درباره وی
مراحل ساخت «مایسترو» مستندی درباره زندگی لوریس چکناواریان به کارگردانی وحید زارع‌زاده در سال ۱۳۹۰ به پایان رسید.
این مستند بلند ۵۲ دقیقه‌ای اولین فیلمی است که درباره چکناواریان ساخته شده و عنوان آن «مایسترو» به زبان ارمنی به معنای استاد است. «مایسترو» به تهیه‌کنندگی زهرا مشتاق، زندگی لوریس چکنواریان آهنگساز بین‌المللی را به تصویر کشیده‌است.