سازهای مربوط به موسیقی نواحی ایران
عود
تاریخچه
عود، که نام دیگر آن بربط است، را می‌توان از اصیل‌ترین سازهای موسیقی ایرانی به شمار آورد. آثار باستانی متعلق به هزارۀ دوم پیش از میلاد، تصویر مردی ایستاده را نشان می‌دهد که به نواختن بربط مشغول است.
ساز عود در ایران پیش از اسلام به نام بربت شناخته می‌شد و پس از سومری‌ها و در دوران هخامنشیان رواج داشته‌است.
این ساز در عهد ساسانی بیش از همه ادوار رواج داشته‌است.
این ساز در خاورمیانه و کشورهای عربی رواج دارد و از قدیمی‌ترین سازهای شرقی به شمار می‌رود.
درباره تاریخ پیدایش و خاستگاه عود، نظرات متفاوتی وجود دارد.
عده‌ای با استناد به تصاویر حجاری شده، ریشه آن را در هند و برخی دیگر بلخ را خاستگاه آن می‌دانند.
البته گسترش این ساز در میانه عصر اشکانی و سراسر عصر ساسانی در فلات ایران، باعث شده بسیاری آن را سازی ایرانی بدانند.
دلیل نامگذاری
دلیل نامگذاری این ساز از آن جهت است که سطح آن از چوب پوشیده شده ست و عود در زبان عربی به معنای چوب است.
امروزه حضور ساز عود در موسیقی ایرانی کم‌رنگ‌تر شده است؛ اما برعکس، عود از اصلی‌ترین سازها در موسیقی عربی به شمار می‌آید.
ساختار
عود در کشورهای عربی دارای کاسه‌ای بزرگ و در ترکیه کاسه ای کوچک است، اما سایز کاسۀ عودهای ایرانی متوسط است.
شکم این ساز بسیار بزرگ و گلابی‌شکل و دسته آن بسیار کوتاه است.
به‌طوری‌که قسمت اعظم طول سیم‌ها در امتداد شکم قرار گرفته‌است.
سطح رویی شکم از جنس چوب است که بر روی آن پنجره‌هایی مشبک ایجاد شده‌است.
بربط دستان ندارد و خرکِ ساز کوتاه و کشیده‌است.
بربط دارای 10 سیم یا ۵ سیم جفتی است.
سیم‌های جفت با هم کوک می‌شوند و هر یک از سیم‌های دهگانه، یک گوشی مخصوص به خود دارد.
گوشی‌ها در دو طرف جعبه گوشی در سر ساز قرار گرفته‌اند.
عود بم‌ترین ساز بین سازهای زهی ایرانی است و نت نویسی آن با کلید سل است. مضراب عود از پر مرغ یا پر طاووس و شاه‌پر عقاب و حتی پر لاشخور نیز تهیه می شود.
صدای عود بم، نرم و در عین حال گرم و جذاب و نسبتاً قوی است.
تودماغی بودن صدای این ساز به دلیل نوع سیم ساز و نیز عدم وجود پرده‌بندی روی دستۀ ساز است. پرده‌بندی موسیقی ایرانی به‌خوبی روی این ساز قابل‌بیان است.
عودنوازان معروف ایرانی
عودسازانی مانند شجاع‌الدین اشعری قشمی، برادران محمدی، محمد اژدری، عرفاتی، عابدینی، مازیار ملکشاهی و نریمان آبنوسی در ساخت عود تبحر دارند و باعث رواج بیشتر این ساز ایرانی شده‌اند.
همچنین ابراهیم قنبری‌مهر با ایجاد تغییراتی در ساختار عود عربی از جمله کوچک‌تر کردن کاسه و بلندتر کردن دسته به قالب جدیدی دست یافته که این تغییرات مورداستقبال نوازندگانی چون حسین بهروزی‌نیا قرار گرفته است.
از جملۀ عود نوازان معروف می‌توان به منصور نریمان، حسن منوچهری، محمود رحمانی پور، اکبر محسنی و عبدالوهاب شهیدی اشاره کرد.
در سال‌های اخیر هم که استادان دیگری به این جمع اضافه شدند و اکثر از کسانی هستند که در نواختن ساز عود نوآوری‌هایی داشتند، ازجمله این افراد ارسلان کامکار، حسین بهروزی‌نیا، محمد فیروزی و جمال جهانشاد هستند.
از عود نوازان معروف خطه هرمزگان استادانی مانندشجاع الدین اشعری قشمی، علی محبوب، علی میرشکال، محمدرفیع اشعری، همچنین از عودنواز معروف خطه استان مرکزی می‌توان به امین یساولی اشاره کرد.