سازهای مربوط به موسیقی نواحی ایران
- قِرنِی مازندارن
قِرنِی از سه قسمت اصلی تشکیل شده که شامل بدنه، زبانه و دهانه شیپوری است.
بدنۀ قرنی را از نیِ بدون بند و گره، زبانۀ آن را از نی و دهانۀ شیپوری را از شاخ گاو می‌سازند.
بدنۀ قرنی یک نی تقریبا بلند و قطور است که روی آن پنج سوراخ در جلو و یک سوراخ صوتی در پشت وجود دارد.
در برخی مناطق مازندران بدنۀ قرنی از چوب درست می‌شود که به آن چونِی می‌گویند.
زبانۀ قرنی یک نی باریک و کوتاه است و روی آن یک شکاف طولی ایجاد شده است که باعث شکل‌گرفتن زبانۀ یک لایه شده است.
زبانه که از یک سمت باز و از سمت دیگر بسته است در دهانۀ بالایی بدنه قرار دارد و در آن دمیده می‌شود.
دهانۀ شیپوری نیز که سومین بخش قرنی است قسمتی از یک شاخ است که داخل آن خالی شده است و به قسمت پائینی بدنه متصل است.
این دهانۀ شاخی تأثیر بسزایی در کیفیت و جنس صدای قرنی دارد.
قرنی با استفاده از تکنیک نفس‌برگردان نواخته می‌شود.
زبانه را طوری در دهان می‌گذارند که تقریبا همۀ طول آن در محفظۀ دهان قرار می‌گیرد.
انگشت‌گذاری روی قرنی مشابه انگشت‌گذاری در نی است.
این ساز بیشتر در گذشته متداول بوده است و امروزه چندان کاربردی ندارد اما از دو دهۀ گذشته دوباره موردتوجه قرار گرفته است.
- دوزَله کردستان
دوزله تشکیل شده از دو لولۀ صوتی که معمولا از جنس استخوان بال پرندگان شکاری مانند عقاب، باز و قوش ساخته می‌شود.
این استخوان‌ها یک سرشان باریک تر از سر دیگرشان است.
بر دهانۀ بالایی لوله‌های صوتی دوزله، زبانه‌ها قرار می‌گیرند که ساختمان آنها مانند قِرنِی است.
روی هر یک از لوله‌های صوتی 5 الی 7 سوراخ در قسمت جلو وجود دارد و در قسمت پشت هیچ سوراخی موجود نیست.
در نواختن دوزله از تکنیک نفس‌برگردان استفاده می‌شود و درنتیجه صدای آن ممتد و بدون مکث خواهد بود.
از دوزله به همراه تمبک یا دایره در مجالس عروسی و شادمانی استفاده می‌شود.
رپرتوار این ساز شامل آهنگ‌های رقص و ترانه است.
- نی جفتی هرمزگان
نی جفتی شامل دو لولۀ صوتی باریک از جنس نی است که در کنار هم قرار گرفته‌اند و به هم بسته شده‌اند.
بر دهانۀ بالایی این لوله‌ها زبانه‌ها قرار می‌گیرند که ساختمان‌شان مانند دوزله است.
روی هر یک از این لوله ها 7 سوراخ در قسمت جلو قرار دارد، در قسمت پشت هیچ سوراخی وجود ندارد.
تکنیک اجرایی این ساز بسیار شبیه تکنیک دوزَله است.
دو لولۀ صوتی نی جفتی نیز باید به صورت هم‌صدا به صدا درآیند.
در نواختن نی جفتی از تکنیک نفس برگردان استفاده می‌شود.
نی جفتی از مهم‌ترین سازهای استان هرمزگان است و در مجالس عروسی و شادمانی نواخته می‌شود.
در مناطقی مانند بندرعباس، جزایر قشم، هرمز و مناطق شرقی هرمزگان نی جفتی را با دهل همراه می‌کنند.
رپرتوار این ساز شامل ترانه‌ها و آهنگ‌های رقص است.
مأخذ: برگرفته از کتاب سازشناسی ایرانی
