سازهای مربوط به موسیقی نواحی ایران
نی
نی از قدیمی‌ترین سازهای مورداستفادۀ بشر است که از گذشته‌های دور تا به امروز در شکل‌های گوناگون در میان تمام فرهنگ‌ها متداول بوده است.
این ساز در انواع و اندازه‌های مختلف تقریبا در تمامی نواحی ایران متداول است و می‌توان آنرا یک ساز شبانی و ساربانی دانست.
نی در نواحی مختلف ایران با نام‌های مختلفی چون نی، نای، نَل، لَلِه، لُلِه، لوله، لَلِه وا، شمشال، دَمکش و … شناخته می‌شود.
برای ساختن نی قسمت مناسبی از نی نیزار را که هفت بند و شش گره داشته باشد جدا می‌کنند.
قطر نی معمولا از بالا به پایین کمی کاهش می‌یابد.
روی نی معمولا چهار سوراخ در جلو و یک سوراخ در پشت ایجاد می‌کنند.
دور دهانۀ بالایی نی (قسمتی که در آن می‌نوازند) را از سمت بیرون کمی می‌تراشند تا لبه لوله تیز تر و تولید صدا در آن آسان‌تر شود.
در بیشتر نواحی ایران نی را به طور مایل روی لب‌ها می‌گذارند و در آن می‌دمند. نوازندگان ترکمن، نی را به جای لب روی دندان می‌گذارند.
در موسیقی دستگاهی ایران نیز ظاهرا از دورۀ نایب اسدلله، نی را با دندان می‌نوازند.
در نواختن نی با لب‌ها، از تکنیک نفس برگردان استفاده می‌شود. این تکنیک به نوازنده این امکان را می‌دهد که بتواند موسیقی را بدون مکث و به صورت ممتد اجرا کند.
در نفس برگردان، آخرین مقدار هوا در محفظۀ دهان ذخیره می‌شود و همزمان با خروج آن، نوازنده از طریق بینی، شش‌های خود را از هوا پر می‌کند.
در موسیقی ترکمنی و موسیقی دستگاهی ایران که نی با دندان نواخته می‌شود به علت باز بودن دهان، امکان استفاده از تکنیک نفس برگردان وجود ندارد.
نی مهمترین و شاید یگانه‌ترین ساز در فرهنگ چوپانی، شبانی و ساربانی است.
بسیاری از پیام‌های چوپانان به دام‌ها با نی منتقل می‌شود.
از این ساز در مراسم و آئین‌های دیگری چون عروسی، سوگ، تعزیه و موسیقی‌درمانی استفاده می شود.
جنس نی در اصل از نی نیزار است.
نی‌های مناطق خشک و کویری بر نی‌های مناطق مرطوب ترجیح دارند.
وقتی نی مناسب در دسترس نباشد گاه نی را از جنس‌های دیگری چون فلز، مواد مصنوعی، و چوب نیز می‌سازند.
نی‌های فلزی از جنس‌های مختلفی چون برنج، آلومینیوم، لوله آب، لوله فولادی و… ساخته می‌شوند.
نی برنجی کردستان که شمشمال نامیده می‌شود چنان در فرهنگ کردی جا افتاده است که گاهی تصور می‌شود شمشمال از بنیاد فلزی بوده است.
صرف‌نظر از شمشمال فلزی کردستان که صدادهی منحصربه‌فردی دارد هیچ جنسی برای نی بهتر از نی نیزار نیست زیرا بهترین صدا از نی نیزار تولید می‌شود.
مأخذ: برگرفته از کتاب سازشناسی ایرانی