جلیل شهناز دفتر تار را بست

جلیل شهناز دفتر تار را بست. “پرویز یاحقی”

پیدایش مکتب ها

تا قبل از مرحوم وزیری تقریبا اکثر نوازندگان تار شبیه به هم می‌نواختند و تفاوت زیادی در شیوه آنها دیده نمی‌شد. اما با آمدن وزیری سه مکتب تارنوازی شکل گرفت؛ شامل مکتب علی اکبرخان شهنازی، مکتب مرحوم وزیری و مکتب استاد صبا، که البته مکتب استاد صبا بیش از دو مکتب دیگر طرفدار پیدا کرد.

ظهور شهناز

پس از این دوره و در زمانی که همه نوازندگان تار تحت تاثیر این سه مکتب بودند دو نفر به عرصه موسیقی ایران وارد شدند یکی استاد فرهنگ شریف و دیگری استاد جلیل شهناز که هر دو به شکلی دیگر تار می‌نواختند.

حالت های ساز شهناز در کمتر نوازنده ای دیده می‌شد. حالات و حرکات ظریف انگشتان و مضراب او و نیز سونوریته سازش آنچنان غریب و بی بدیل بود که آن را برای شنونده بسیار دلنشین می‌کرد.

تلاش شهناز برای حفظ گنجینه موسیقی

استاد جلیل شهناز یکی از کسانی بود که برای حفظ گنجینه موسیقی ایران از هیچ تلاشی دریغ نکرد. از آنجائیکه او ساز را عاشقانه یاد گرفت و عاشقانه تحویل مخاطب داد، صدای سازش نیز به دل هر شنونده ای می نشیند و تحسین بسیاری از بزرگان موسیقی را نیز برانگیخته است.

نظر حسن کسایی درباره جلیل شهناز

استاد حسن کسایی در مورد جلیل شهناز چنین گفته است: من ۶۰ سال با ایشان همنوازی کرده‌ام و ساز بنده با ساز شهناز گره خورده‌است. قدرت نوازندگی و محفوظات موسیقی که آقای شهناز می‌دانند و اجرا کرده‌اند، چیزی نیست که در دست همگان باشد. قدرت آقای شهناز در جواب دادن و دونوازی خارق‌العاده‌است.

نظر محمدرضا شجریان درباره جلیل شهناز

به گفتۀ محمدرضا شجریان، جلیل شهناز خود را درگیر تقلید از دیگران نکرده است. ساز این استاد یک ساز آوازی است، برخلاف دیگر نوازنده‌ها که ۸۰ درصد سازی می‌زنند و فقط ۲۰ درصد آوازی مینوازند.

نظر پرویز یاحقی درباره جلیل شهناز

استاد پرویز یاحقی نیز در مورد او گفته است: شهناز دفتر تار را بست. زوایای بسیاری در ساز جلیل شهناز نهفته‌است. از جمله می‌توان به اشراف کامل او بر ردیف، جواب آوازهای شاهکار و بی نظیر، استفاده از تمام امکانات ساز، نواختن بسیاری از گوشه‌های مهجور و رعایت جمله‌بندی در نوازندگی را عنوان کرد.

نظر کیوان ساکت درباره جلیل شهناز

همچنین، کیوان ساکت نیز معتقد است استاد جلیل شهناز «آنی» در نوازندگی اش دارد که آثار او را منحصربفرد می کند. این«آن» مختص خود استاد شهناز است و امضای او را پای آثارش گذاشته است.

دیگر مهارت های استاد جلیل شهناز

جلیل شهناز علاوه بر نواختن تار که ساز اختصاصی وی بود، با نواختن ویولن، سنتور، تنبک و سه تار نیز آشنایی داشت. اما نکته قابل توجه این است که شیوه او به گونه ای بود که می‌توانست با ساز خود علاوه برئنواختن، آواز هم بخواند.

ویژگی های منحصربه‌فرد ساز جلیل شهناز

استفاده بدیع و خلاق از کلیه تکنیک های قدیمی مضراب، تغییر صدادهی با استفاده از تغییر محل مضراب روی انگشت سبابه، تسلط به ریتم، ابداع کوک های جدید مانند چهارگاه (فا) و ابوعطار (ر)، ایجاد ویبره با فشار روی سیم گیر و پنجه کاری از دیگر ویژگی‌های منحصربفرد ساز استاد جلیل شهناز بودند.

خانواده هنرمند شهناز

تمامی ویژگی‌های برجسته و منحصربفرد جلیل شهناز فقط مرهون تلاش و پشتکار بی وقفه او نبود، بلکه چشم گشودن او در خانواده‌ای که همگی از نوازندگان و اساتید مشهور اصفهان بودند نیز تأثیر بسزایی در کسب این موفقیت‌ها داشت.

جلیل شهناز از کودکی نواختن تار را نزد برادر خود “حسین” فرا گرفت. پدر او شعبان‌خان نیز در نواختن تار، سه‌تار و سنتور تبحر داشت.

عموی او غلامرضا سارنگ نیز از نوازندگان کمانچه بود. پیشینۀ خانوادگی در کنار استعداد جلیل شهناز در یادگیری تار باعث گردید او در همان سنین جوانی همکاری خود را با استاد حسن کسایی آغاز نماید.

فعالیت حرفه ای

شهناز نوازندگی در رادیو اصفهان را از سال ۱۳۲۸ آغاز کرد و در سال ۱۳۳۶ به دعوت سازمان رادیو به تهران آمد و در برنامه‌های گوناگونی مانند برنامه گلها، ارکستر حسین یاحقی و… به عنوان تکنواز و همنواز به فعالیت پرداخت.

وی همچنین در گروه «یاران ثلاث» همراه با تاج اصفهانی و حسن کسایی و گروه اساتید موسیقی ایران کنسرت‌های بسیاری را در داخل و خارج از ایران اجرا نمود.
در سال ۱۳۸۳ از استاد جلیل شهناز به عنوان چهره ماندگار هنر و موسیقی تقدیر و مدرک درجه یک هنری (معادل دکترا) نیز برای تجلیل از یک عمر فعالیت هنری به ایشان اهدا شد.

درگذشت

جلیل شهناز پس از تحمل یک دوره بیماری، ۲۷ خرداد ۱۳۹۲ در سن 92 سالگی درگذشت.