نکاتی در مورد کوک سنتور از زبان داریوش صفوت

قدرت دست چپ در نواختن نت های چنگ و دولاچنگ و نکاتی در مورد کوک سنتور از زبان داریوش صفوت

در این مقاله به پاسخ هایی که استاد داریوش صفوت به سؤالات یکی از هنرجویان در خصوص ضعف دست چپ در نواختن و نیز کوک سنتور داده است، می پردازیم.

سؤال هنرجو

دست چپ من با اینکه در نواختن “تریل ها” مانند دست راستم قوی است، ولی نت های چنگ و دولاچنگ ها را نمی تواند به قدرت دست راست بنوازد.

در ادامه، پاسخ استاد صفوت را به سؤال این هنرجو ملاحظه خواهید کرد.

بطوریکه از توضیحات شما استنباط می شود دست چپ شما در حرکات عمودی قویتر است و به قول خودتان “تریل ها” ( و شاید پایۀ چهارمضراب ها) را مثل دست راست قوی اجرا می کنید، ولی در حرکات افقی ضعیف است. قبل از اینکه راه اصلاح این مشکل را بیان کنم نکتۀ مهمی را باید مطرح کنم که بطور قطع تاکنون برآن واقف نبوده اید:
یکی از پایه های چهار مضراب سنتور را در نظر بگیرید، مثلا این پایه را که ترکیب شده است از یک مضراب راست و دو مضراب چپ:

شما این پایه را می توانید سریع اجرا کنید و به همین دلیل نیز دست چپ خود را قوی می دانید. اینک این پایه را بصورت آزمایشی سنگین اجرا کنید.

آن وقت احساس خواهید کرد که دست چپ شما آنقدر هم که فکر می کردید قوی نیست، زیرا نمی تواند دولاچنگ ها را قوی و مساوی اجرا کند.

چند پایۀ دیگر را هم آزمایش کنید؛ به همین نتیجه خواهید رسید. دلیل این امر اینست که از ابتدا آهسته تمرین نکرده اید و درنتیجه دست چپ با زور و فشار برای اجرای پایه های چهار مضراب ها آماده شده و قدرت و تعادل لازم را به دست نیاورده است.

راه اصلاح نیز در هیمن جاست. باید پایه های چهار مضراب ها را مجددا تمرین کنید البته به شرط اینکه اولا، خیلی سنگین تمرین نمایید و ثانیا، دست چپ کاملا از روی سیم بالا بیاید.

در این نوع تمرین ها دیده شده است که نوازنده هنگامیکه مثلا دو مضراب چپ پشت سر هم می زند برای مضراب اول دست چپ را کاملا بالا می آورد ولی برای زدن مضراب دوم، چون قدرت لازم را ندارد، دست چپ بیش از یکی دو سانتیمتر از روی سیم بالا نمی آید. بنابراین، باید دقت کرد که دست چپ برای اجرای تمام مضراب ها کاملا از روی سیم بالا بیاید.

تمرین دیگر اینکه چهارمضراب زیر را خیلی سنگین تمرین نمایید و البته باز هم سعی کنید که مضراب چپ بالا بیاید.

این یکی از چهارمضراب های معروف و متداول سنتور است و حتما شما هم آن را کار کرده اید، منتها ما در اینجا طریقۀ مضراب گذاری آن را معکوس کرده ایم، به این معنی که این چهار مضراب به طور معمول تشکیل شده است از سه مضراب راست و یک مضراب چپ و ما برای قوی شدن دست چپ مضراب گذاری آن را به صورت فوق درآورده ایم و برای رعایت اختصار فقط پایۀ آن را ذکر نمودیم، زیرا ملودی آن را تقریبا کلیۀ نوازندگان سنتور می دانند. به این طریق، پس از مدتی تمرین، دست چپ شما قوی خواهد شد.

سؤال دوم

سنتور خود را نمی توانم کوک کنم. چه راهی برای کوک سنتور موجود است؟ آیا باید ازدیاپازون های هفت صدایی استفاده کنم؟

جواب استاد صفوت

کوک سنتور دو مرحله دارد:
مرحله اول گوک کردن و میزان کردن سیم های همصدا است. البته می دانیم که روی هر خرک چهار سیم قرار دارد که باید همصدا باشند.

هنرجو باید ابتدا کوشش کند که همصدا کردن چهار سیم واقع بر روی هر خرک را بیاموزد. این کار چندان دشوار نیست و هنرجو می تواند با تمرین، به خصوص تمرین در حضور معلم، در این کار ورزیده شود.

پس از آن، نوبت به سیم های زرد می رسد، به این ترتیب که مثلا خرک اول زرد باید با خرک اول سفید همصدا باشد (البته یک اکتاو بم تر) و هنرجو باید تمرین کند که خرک زرد را از روی خرک سفید کوک کند. این کار نیز زیاد مشکل نیست.

مرحله دوم، کوک کردن و میزان کردن فواصل است. برای این کار دو طریقه موجود است؛ اول اینکه خرک ها را یکی پس از دیگری به ترتیب کوک کنیم؛

به این معنی که ابتدا مثلا خرک سُل را کوک کنیم و بعد خرک لا را، همین طور به ترتیب الی آخر. این طریقه زیاد صحیح نیست و اغلب کوک سنتور دقیق نمی شود. طریقۀ دوم صحیح تر است، استفاده از فواصل چهارم و پنجم است.

بعنوان مثال، کوک سه گاه راست کوک را ذکر می کنیم:
ابتدا خرک سوم (سُل) را کوک نموده سپس خرک ششم (دو)را که فاصلۀ آن با خرک سوم فاصلۀ چهارم است از روی خرک سوم کوک می کنیم.

یعد، خرک دوم (فا) را که نسبت به خرک ششم فاصلۀ پنجم (پائین رونده) محسوب می شود، از روی خرک ششم کوک می کنیم.

و بعد، خرک پنجم (سی بمل) را از روی خرک دوم کوک می کنیم و به این ترتیب چهار صدای اصلی به دست آمده است و اینک باید خرک چهارم (لاکُرن) را از راه تطبیق با خرک دوم کوک نموده خرک اول (می کُرُن) را هم از روی خرک چهارم، که نسبت به آن فاصلۀ چهارم محسوب می شود، کوک کرد.

خرک هفتم (رِ کُرُن) از روی خرک چهارم، و خرک هشتم (می بمل) نیز از روی خرک پنجم (سی بِمُل) کوک می شود.

البته در مورد کوک سنتور مسائل بسیار دقیقی موجود است که بحث آن در اینجا نه مفید است نه لازم، ولی چون حل این مسائل فقط از راه ورزیدگی گوش نوازنده میسر است، لذا در اینجا فقط باید پرسید که گوش نوازنده چگونه ورزیده می شود؟

ورزیدگی گوش نوازنده بستگی به دو موضوع دارد:

یکی اینکه هیچگاه با ساز ناکوک ننوازد و دیگر اینکه موسیقیِ صحیح زیاد گوش کند. متأسفانه نوازندگان سنتور به این موضوع توجه کافی ندارند؛ به این معنی که اولا، بیشتر هنرجویان با ساز ناکوک تمرین می نمایند.

زیرا اغلب، سنتورهای ارزان قیمت بازاری می خرند و این چنین سنتورهایی درست کوک را نگه نمی دارند و به اصطلاح زود کوک باز می کنند.

بعضی از معلمان سنتور هم به همین دلیل اصراری در دقیق بودن کوک سنتور هنرجویان خود ندارند زیرا می بینند هر چقدر هم که کوک سنتور هنرجوی خود را دقیق کنند، باز پس از چند لحظه ناکوک می شود.

ثانیا، هنرجویان به اهمیت شنیدن موسیقی صحیح توجه کافی ندارند و در نتیجه از یک منبع عظیم تربیت و تقویت گوش خود محروم مانده اند.

خلاصه اینکه هر چقدر بیشتر موسیقی گوش کنید و هر چقدر بیشتر به دقیق بودن کوک ساز خود توجه نمائید، به همان نسبت، گوش شما زودتر و بیشتر ورزیده می شود و در کوک سنتور تواناتر خواهید شد.

برگرفته از مجلۀ موزیک ایران، تیر 1337 هجری شمسی